Waar doen we het allemaal voor?
Dit alles? This thing called life. I know. Beetje heavy binnenkomer. Het was de
rode draad doorheen een podcast van "Under the Skin" die ik onlangs bekeek waarin de eloquente
wonderman Russell Brand in gesprek was met cynicus extraordinaire Ricky
Gervais. Een ongelooflijk interessant gesprek over de zoektocht naar waarheid
en zingeving. Een lange wandeling langs gevaarlijke terreinen als religie,
spiritualiteit, wetenschap, ideologie, afkomst, cultuur etc. …. Gevaarlijk
omdat, hoewel het alleen woorden en meningen zijn, mensen hun waarheid baseren
op de dogma’s van een of meerdere van die gebieden.
Ik ga je de samenvatting van het uurlange
gesprek besparen. Bekijk het vooral zelf helemaal als je een uur tijd wil
maken. (
https://www.youtube.com/watch?v=5Szj5jJeUec)
Maar om een of andere reden
resoneren de vraagstukken die de heren opwierpen extra lang na. Het heeft
ongetwijfeld te maken met de situatie waarin we ons bevinden, want waarheid en
zingeving worden zeer sterk op de proef gesteld tegenwoordig. Collectief voor
ons als samenleving, en individueel voor ieder in zijn eigen bubbel, op een
manier waar we nog nooit mee geconfronteerd waren.
Dat mensen op zoek zijn naar
waarheid en zingeving is tijdloos. Zoals Gervais zegt: ‘Moraliteit bestond al
voor religie”. Moraliteit is de grootst gemene deler van wat kuddedieren bereid
zijn na te leven voor het belang van de groep. We conformeren naar een stel
regels die we volgen omdat ‘men’ dat nu eenmaal zo vindt horen. Moraliteit is
inherent aan menselijke cultuur, maar wel zeer gevoelig aan de dimensies van
tijd en ruimte. Elke tijd en elke cultuur heeft haar eigen moraal. Dat maakt
moraliteit tot een menselijke fabricaat, het is niet natuurlijk. Het is een
onzichtbare hand die het stuur hanteert. Doorheen de geschiedenis hebben mensen
uiteraard geprobeerd om een claim of monopolie op moraliteit te leggen, in naam
van deze of gene godheid, met de belofte van redemptie en verlossing in het
hiernamaals. "Doe wat ik zeg, en je leven zal beloond worden." Die beloning is de
zingeving. Alle lijden in het leven zal uiteindelijk zinvol blijken aan de
hemelpoort.
Wij zijn de godheden die aan ons eigen sterfbed zullen oordelen
over hoe zinvol
wij ons leven hebben geleefd
Maar wat als je niet gelooft in
god en de hemelpoort? Wiens autoriteit vrezen we nog als god verdwijnt?
Volstaat de arbitraire moraliteit om ons in de pas te doen lopen? In welke mate
staan we toe dat we deel uitmaken van een collectieve verantwoordelijkheid en
nog belangrijker, hoeveel van onze eigen individuele vrijheden zijn we bereid
op te offeren voor dat collectieve belang? De veranderlijkheid van moraliteit
bewijst dat er geen éne waarheid bestaat. Dogma’s hebben hun credibiliteit
verloren. Leven en laten leven. Indoctrinatie moet plaatsruimen voor
verdraagzaamheid ten opzichte van persoonlijke vrijheid. Niemand hoeft aan
iemand iets op te leggen. Er is geen hogere autoriteit dan onze eigen moraal.
Wij zijn de godheden die aan ons eigen sterfbed zullen oordelen over hoe zinvol
wij ons leven hebben geleefd, zonder angst voor het vagevuur. De vraag is of
dat ons sterker of zwakker maakt.
Hoe moeilijk ook om iedereen die
absolute zelfbeschikking te gunnen. Want wat jij ok vindt, vind ik misschien
verwerpelijk. Want wat oordelen we toch graag. Wat spiegelen we mensen toch
graag aan ons persoonlijk moreel kompas. Aan onze waarheid. Onze eigen eindige
en arbitraire waarheid die we baseren op de waarden die wij hebben nagestreefd
in onze eindige tijd. Die we baseren op het humanisme, de verlichting, de
religie, de ideologie, de spiritualiteit… die ons het meest heeft aangesproken
of die ons het hardst is ingehamerd in ons eigen modale willekeurige leven. Er
wacht geen goddelijk vonnis meer, dus oordelen wij hier op aarde al. Wie zonder
zonde is, werpe de eerste steen.
We gebruiken diezelfde
leerstellingen trouwens niet enkel om te oordelen, maar ook om mensen op ons
eigen ingeven op het juiste pad te helpen. Wat zien we graag hoe wij mensen weer
in de juiste richting kunnen gidsen. Mensen die verloren zijn. Ons kompas
vertelt het ons. De arme zielen hebben het niet begrepen. Onwetendheid is
doodsoorzaak nummer één. De zalige onwetendheid van de dwaas. De onschuld van
het kind. De kwetsbaarheid van het slachtoffer. De naïviteit van de bruut. Hapklare
brokken voor de haaien van moraliteit. Maar opnieuw rijst de vraag: hebben we
hierin een collectieve verantwoordelijkheid? Is het onze taak om mensen te
wekken uit hun onwetendheid? Hebben we zelfs al maar het recht om hen daar op
te wijzen? Mensen die zorgvuldig een illusie hebben geconstrueerd en daarin
gedijen? Is het onze plicht om mensen te tonen waar het leven hen aan het
bedriegen is? Heeft iedereen het recht om blind te zijn?
Voor wie hebben we ons leven dan
geleefd, als niet voor onszelf?
Veel vragen en geen antwoorden. Maar dat hoort zo. De
discussie van zingeving is er een die nooit afgerond zal zijn. Ze confronteert
ons met onze eindigheid en de relativiteit van ons leven. Na jou gaat alles
verder. De verschrikkelijke zinloosheid van ons bestaan. Onze sterfelijkheid
neemt alleen onszelf mee naar het graf. Voor wie hebben we ons leven dan
geleefd, als niet voor onszelf?
Dus wat te doen? We worden
gebombardeerd met nieuwe moraliteit van mindfullness, life-quotes en
insta-wisdoms. Algemene wijsheden die slim geformuleerd bij iedereen een
gevoelige snaar raken en elke keer net op onze tijdlijn lijken te verschijnen als ze van toepassing zijn. @thinkingmindspage
en @wordstionary zijn de nieuwe bijbels. Influencers en twitterfilosofen
de nieuwe profeten. Copy paste naar onze eigen profielen en prediken maar. Het
zou hypocriet zijn om te doen alsof ik me er zelf nooit schuldig aan heb
gemaakt. Woorden en meningen. Abstracta. Het zijn de bouwstenen van onze
waarheid. Maar zo zelden de bouwstenen van onze waardigheid. Woorden zijn
slechts een medium. Je waarheid preken volstaat niet. Je moet je waarheid
leven. Zichtbaar. Tastbaar. Niet wat je zegt, maar wat je doet, zal mensen
overtuigen om jouw waarheid te beluisteren. Wat die waarheid ook is.
We zitten allemaal onder een
vergrootglas. Wees waakzaam voor woorden die uitvergroot worden. Wees sterk in
je daden zodat ze betekenis krijgen. Gebruik het vergrootglas om te kijken of
het goed gaat met mensen. Niet om te zoeken waar ze botsen met jouw waarheid.
Het mooiste wat mensen kunnen vaststellen als ze je onder hun loep nemen is je
authenticiteit. Je echtheid. Dat wie je zegt te zijn ook echt is wie je bent.
Daar kan geen hemel tegen op. Dat is de eerste waarde die je aan je kinderen
meegeeft. Het grootste geschenk. Dat zijn in hun ouders de echtheid zien. Dat
zij later niet moeten ontdekken dat ze gevormd zijn naar een waardenstelsel dat
extrinsiek werd opgelegd. Want ook zij zullen hun kompas tegen het licht
houden.
Waar doen we het allemaal voor?
Wat is het me waard, meer dan stiekeme woorden?
Hoe bevrijd ik me van het
vagevuur? Niet dat van na de dood, maar dat waarin we elke dag leven. Je leeft
alleen in je hoofd. Vergeet dat nooit. Jouw perceptie is uniek. Niemand hoeft
aan jou te zeggen wat jij moet vinden. Niemand hoeft de lijnen uit te tekenen
van hoe jouw leven zogenaamd zinvol zal zijn.
Ik las onlangs het verhaaltje
“Rozies wens” voor aan mijn dochtertjes van vijf jaar. Voor het slapengaan.
Over een roodborstje dat erg verveeld zit met wat alle andere dieren doen in
het bos en alleen maar met zichzelf bezig is. Uiteraard komt Rozie tot inzicht
en besluit ze dat ze het bij het verkeerde eind had. “Je mag helemaal jezelf
zijn, maar het is ook fijn om rekening te houden met anderen.”, zo eindigt de
fabel. Moraliserend. Akkoord. Maar toen een paar dagen later een van mijn
dochtertjes aan haar moeder repliceerde:
“ik mag doen wat ik wil, want je mag zijn wie je wil!”, kon ik alleen maar
trots zijn.
Lekker authentiek. Goed zo.
Living the life.
