“As Gregor Samsa awoke one morning from
uneasy dreams he found himself transformed in his bed into a gigantic insect.”
Ja, die brave Gregor had het makkelijk. ’s Ochtends wakker worden en een
volledig nieuwe mens zijn. Excuseer, een nieuw insect. Maar dan nog. Ik wens
het mezelf soms toe. Wakker worden onder een compleet nieuwe set voorwaarden en
nieuwe modaliteiten. Zappen tussen parallelle universa waarin we andere mensen
zijn. Om zo het leven meer geleefd te hebben. Om wijsheid te vergaren over
armoede en rijkdom, over religie en doctrine, over gender, over eenzaamheid en
populariteit, over filosofie en poëzie, over verleden en toekomst. Ik moet er
voor de volledigheid wel aan toevoegen dat het lot van onze Gregor, de
protagonist uit Die Verwandlung (De
Metamorfose) van Franz Kafka, heel wat minder lyrisch is. De arme mans
gedaanteverwisseling is van die aard dat het niet alleen zijn omgeving en
familie van hem alieneert, maar dat hij ook voor zichzelf referentieloos
achterblijft: “I cannot make you understand. I
cannot make anyone understand what is happening inside me. I cannot even
explain it to myself.” Wanneer zijn onvermogen om in zijn nieuwe gedaante
met de buitenwereld te communiceren hem helemaal geïsoleerd heeft, besluit
Gregor om zichzelf uit te hongeren. Een dramatische einde voor zijn ongevraagde
metamorfose. Het boek kent ondertussen evenveel interpretaties als uitgaves.
Sommigen zien hierin het onvermogen dat we allemaal in ons dragen om onze
existentie zinvol te maken aangezien we gedwongen zijn te communiceren binnen
de referenties van een wereld die aan ons wordt opgelegd. Het neerleggen van
die conventies leidt onherroepelijk tot isolement en onze ondergang.
 |
Die Verwandlung - F. Kafka
|
Het is niet de eerste keer dat ik mijn fascinatie uitspreek over
het gebrek aan dynamiek in de conventies die we collectief als referentie
gebruiken. Het is mijn zelfopgelegde onvermogen om vrede te nemen met wat is.
Nu meer dan ooit. “Ik neem de term midlifecrisis niet graag in de
mond,” zei mijn therapeute mij, “maar je zit in een midlifecrisis in die
zin dat je op een keerpunt in je leven bent beland, de evaluatie opmaakt van
wat je allemaal al hebt meegemaakt en nu vooruitkijkt naar hoe het verder moet
en wat je wil veranderen.” Wakker worden als een kever neem ik me
vooralsnog niet voor, maar het lijkt me niet ongezond om mezelf blijvend te
confronteren met hoe het anders kan. Metamorfose als groei, als evolutie. De
stereotype vlinder uit de stereotype cocon.
Onze
klassieke voorvaderen dachten daar wel anders over. Als je de 15 boeken van de
“Metamorphoseion” van Ovidius er op naleest, wordt het snel duidelijk dat aan
de Olympische goden werd toegeschreven de metamorfose als straf te gebruiken: Daphne
die op de vlucht voor Apollo wordt veranderd in een laurierboom, Io die door Zeus
himself als koe gecamoufleerd wordt, de nimf Echo die door Hera gestraft wordt
en alleen nog kan spreken door te herhalen wat anderen zeggen en zo wegkwijnt
tot alleen haar stem blijft naklinken, Athene die Arachnes hoogmoed straft door
haar levenslang te laten weven in de gedaante van een spin en iedereen kent Narcissus
die, eenmaal zijn tragische lot ondergaan, enkel als felgele bloem aan de
waterkant te herkennen is. Onze menselijkheid en onze kwetsbare menselijke
gedaante als hoogste goed en telkens door onze zo menselijke hoogmoed ook ons
grootste offer.
 |
Apollo en Daphne - Bernini
|
Maar hoe vertaal je dat verder dan de metafoor? De metamorfoses die we zien bij
de mensen rondom ons ligt uiteraard binnen hun menselijkheid. Hij/zij is een
heel nieuw mens! Als herboren! We herdefiniëren onszelf, hebben onszelf
heruitgevonden. Misschien is de metamorfose te hoog gegrepen. Wij mensen
geraken theoretisch niet verder dan de mimesis. We creëren een nieuwe
werkelijkheid door oude elementen in een nieuwe constellatie te kopiëren. We
bootsen nieuwe elementen uit het leven na. We zijn geen ontpopte vlinder, we
zijn kameleons die zich aan een nieuwe bestaande werkelijkheid aanpassen. De
wereld verandert en dus veranderen we mee. De dappersten onder ons meten
zichzelf een nieuwe kleur aan en creëren dan een bijpassende wereld er om heen.
We tekenen personae uit, dopen hen onder nieuwe pseudoniemen en herdefiniëren
onszelf. Denk aan de grootste immer veranderde kameleon uit onze recente
populaire cultuur, David Bowie, die koketteerde met zijn
gedaanteverwisselingen. Altijd op zoek. De vlucht naar het onbekende. Hij
zwoer: “I don’t know where I’m going from here, but I promise it won’t be
boring.” Wie ik ook word, saai wordt het niet. Het is immers iemand nieuw.
Nieuwe modaliteiten. Nieuwe voorwaarden. Nieuwe grenzen. Altijd reiken naar wat
buiten je bereik ligt. Ook al vraagt dat verandering. Buiten ons bereik, buiten
onze comfortzone ligt een heel nieuwe wereld. Of zoals de meester het zelf zei:
“If you feel safe in the area you’re working in, you’re not working in the
right area. Always go a little further into the water than you feel you’re
capable of being in. Go a little bit out of your depth. And when you don’t feel
that your feet are quite touching the bottom, you’re just about in the right
place to do something exciting.” Het klinkt allemaal zo eenvoudig en het blijkt
dan toch zo aartsmoeilijk.
 |
The many faces of David Bowie
|
Als je toch
eens even de tijd vindt, bekijk dan de opname van hoe Bowie zijn vriend Brian
Molko vergezelt op het podium om als gast bij Molkos band, Placebo, het nummer
“Without you, I’m nothing” te zingen. Molko schreef het nummer als eerbetoon
aan zijn held, David Bowie. Brian Molko, zelf ook geen vreemde voor de mimesis.
Zijn neo-antropomorfisme speelt zich af op het terrein van de androgyniteit. De
zone die ligt tussen de stereotype mannelijke en stereotype vrouwelijk vorm van
de mens. De zone waar ruimte is om geen van beide genders te moeten claimen en
tegelijkertijd de rijkdom van de beide te kunnen dragen. De halfman-halfvrouw die
in de Metamorpheion ontstaat na versmelting van de jager Hermaphroditus (zoon
van Hermes en Afrodite: Herm-afrodite)
en de nimf Salmacis. Molko zei ooit: “I feel very comfortable with the
way I look, and I feel very comfortable with the kind of confusion that it
creates in people's minds.” Buiten de conventies treden. Het diepe water in. En
daar gedijen.
 |
Brian Molko
|
Of er mij als mens een metamorfose,
dan wel mimesis te wachten staat, kan ik je nog niet zeggen. Ik heb alvast wel in
dit schrijfsel een kleine mimesis betracht: een nieuwe tekst creëren in
spiegelingen van oude geesten.
En Gregor? Gevangen in zijn exo-skelet. Hij verzuchtte: “What about sleeping a
little longer and forgetting all this nonsense.”
